Nευροεπιστήμη: Το επόμενο άλμα της ανθρωπότητας

Σε λίγα χρόνια ο Iron Man θα μοιάζει με ήρωα της διπλανής πόρτας, το ίντερνετ θα αντικατασταθεί από το brain-net, ενώ θα μπορούμε να κάνουμε διακοπές στη Χαβάη ξαπλωμένες στον καναπέ του σπιτιού μας. Τουλάχιστον αυτό υποστηρίζει ο κορυφαίος θεωρητικός φυσικός Μίτσιο Κάκου, και η πρόοδος της τεχνολογίας μοιάζει να δικαιώνει τις προβλέψεις του.

Κείμενο: Νάντια Γιαννούλη

Αθήνα, 2070. Οι πολίτες βλέπουν τα όνειρά τους στην τηλεόραση σαν να ήταν ταινία. Δεν αναρωτιούνται τι να εννοεί ο άλλος, αφού πλέον μπορούν να διαβάσουν τη σκέψη του. Στέλνουν e-mails και ενεργοποιούν όλες τις συσκευές του σπιτιού με το νου, δανείζονται τις καλές αναμνήσεις κάποιου και σβήνουν όσες δικές τους τους πληγώνουν. Ασθένειες όπως το Αλτσχάιμερ αλλά και διάφορες ψυχικές διαταραχές θεραπεύονται με την ίδια ευκολία όπως ένα κοινό κρυολόγημα, ενώ η ευφυΐα αυξάνεται με ένα απλό τσιπ.

Σε σύγκριση με τα παραπάνω, ταινίες όπως το Inception και το Insterstellar του Κρίστοφερ Νόλαν φαντάζουν… ανέμπνευστες. Κι όμως, τα επόμενα πενήντα χρόνια αυτά και άλλα πολλά που μοιάζουν σήμερα με σενάρια επιστημονικής φαντασίας είναι πιθανό να αποτελούν ρουτίνα χάρη στη μελέτη και την αξιοποίηση του πιο μυστηριώδους μηχανισμού: του ανθρώπινου εγκεφάλου.

Αυτό προβλέπει τουλάχιστον ο Μίτσιο Κάκου στο νέο του βιβλίο The Future of The Mind: The Scientific Quest To Understand, Enhance and Empower the Mind (To μέλλον του μυαλού: Η επιστημονική προσπάθεια κατανόησης, ενίσχυσης και ενδυνάμωσης του νου, εκδ. Penguin).

Ο ίδιος μας ανακοινώνει με ενθουσιασμό ότι «διανύουμε τη χρυσή εποχή της νευροεπιστήμης: Ένα νέο λαμπρό επιστημονικό πεδίο, το οποίο θα αλλάξει για πάντα την ανθρώπινη μοίρα, βρίσκεται πλέον μπροστά μας». Και προτού βιαστείτε να γυρίσετε σελίδα, να ξέρετε ότι ο Μίτσιο Κάκου δεν είναι ένας ακόμη γραφικός μελλοντολόγος, αλλά θεωρητικός φυσικός διεθνούς φήμης και ένας από τους εκατό πιο έξυπνους ανθρώπους, σύμφωνα με το περιοδικό Time.

Physics rules!
Για τις ανάγκες της καινούριας του έκδοσης ο συγγραφέας πήρε συνεντεύξεις από εκατό και πλέον κορυφαίους επιστήμονες. Έλαβε επίσης υπόψη μόνο εκείνα τα πειράματα που υπακούν στους κανόνες της φυσικής -άλλωστε σημαντικά εργαλεία της νευροεπιστήμης, όπως η μαγνητική τομογραφία (MRI) και το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (EEG), βασίζονται στους νόμους του ηλεκτρομαγνητισμού- και των οποίων οι βασικές αρχές έχουν ήδη αποδειχτεί.

Το πρώτο μεγάλο βήμα προς την επανάσταση του νου έγινε όταν οι νευροεπιστήμονες κατέγραψαν, οπτικοποίησαν και κατάφεραν να επέμβουν στον εγκέφαλο ενώ αυτός δούλευε στο φουλ. «Είναι κάτι αντίστοιχο με το να μπορείς να δεις το εσωτερικό ενός ρολογιού την ώρα που αυτό λειτουργεί και, αν χρειαστεί, να το επισκευάσεις επιτόπου» εξηγεί ο Κάκου.

Το επόμενο πρότζεκτ τους, ωστόσο, το Brain- Computer Interface (Διεπαφή εγκεφάλου-υπολογιστή) ίσως είναι το μεγαλύτερο όλων των εποχών. Πρόκειται για μια σειρά από νέες τεχνολογίες που έχουν στόχο την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση μεταξύ του ανθρώπινου νευρικού συστήματος και ενός υπολογιστή. Αυτή η αμφίδρομη συνάντηση ίσως να είναι τελικά η σημαντικότερη εφεύρεση στη σύγχρονη ιστορία της επιστήμης.

Όλα είναι... νους
Ο συγγραφέας κάνει μια λίστα με όλες εκείνες τις πρακτικές εφαρμογές -τωρινές και μελλοντικές- αυτής της φαινομενικά sci-fi τεχνολογίας που συνδέει τον υπολογιστή με τον εγκέφαλο.

Τηλεπάθεια: Σε αντίθεση με όσα πιστεύαμε στο παρελθόν, η 

επικοινωνία με τη δύναμη της σκέψης δεν αποτελεί μαγικό τρικ, αλλά υπαρκτό φαινόμενο. «Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο Στίβεν Χόκινγκ. Αν προσέξετε καλά, στο δεξί φακό των γυαλιών του υπάρχει ένας EEG αισθητήρας, ο οποίος αποκωδικοποιεί τα εγκεφαλικά κύματα επιτρέποντας ως ένα βαθμό στον Χόκινγκ να χειριστεί ένα λάπτοπ και να επικοινωνήσει με τον κόσμο» αναφέρει ο συγγραφέας. Ο ίδιος υποστηρίζει, μάλιστα, ότι σε λίγα χρόνια τετραπληγικοί ασθενείς θα μπορούν να χειριστούν με το νου τις συσκευές του σπιτιού, να στέλνουν e-mails, ακόμη και να παίζουν video games. Όμως και άνθρωποι που δεν παρουσιάζουν κάποιο πρόβλημα ίσως δουν τη ζωή τους να κινείται σε... τηλεπαθητικούς ρυθμούς.

Με ποιον τρόπο; Επικοινωνώντας brain-to-brain μέσα από το brain-net, ένα δίκτυο που θα αντικαταστήσει το διαδίκτυο όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Φανταστείτε πως μπορεί να μπαίνετε στο Facebook μόνο με τη σκέψη (το ποντίκι του υπολογιστή θα είναι... είδος προς εξαφάνιση) και να ανταλλάσσετε με τους φίλους σας, μέσω εγκεφαλικών κυμάτων, όχι μόνο λέξεις ή selfies αλλά και συναισθήματα, γεύσεις και μυρωδιές.

Memory reloaded: Ίσως η πιο ελπιδοφόρα αλλά και ταυτόχρονα σκοτεινή επιτυχία της νευροεπιστήμης να είναι η δυνατότητα των ερευνητών να επεμβαίνουν στη μνήμη μας, στο πιο «χειροπιαστό» κομμάτι της συνείδησής μας. «Επιστήμονες σύντομα θα καταφέρουν να φορτώσουν μια ανάμνηση στο PC και έπειτα να την εισαγάγουν στο μυαλό είτε του ίδιου ανθρώπου είτε ενός άλλου, ακόμα και να τη σβήσουν για πάντα. Το πρώτο σκέλος έχει πραγματοποιηθεί ήδη με επιτυχία σε ποντίκια» εξηγεί ο Κάκου.

Αν αυτός ο μηχανισμός εφαρμοστεί στους ανθρώπους, τότε θα βιώνουμε με όλες τις αισθήσεις μας τις ανέμελες εμπειρίες τρίτων (π.χ. ένα εξωτικό ταξίδι), ενώ θα κάνουμε delete σε όσες μας πηγαίνουν πίσω. Το πιο σημαντικό όμως είναι άλλο: αυτή η καινοτομία ενδέχεται να αποτελέσει κλειδί για τη θεραπεία του Αλτσχάιμερ. Οι επιστήμονες, έχοντας μελετήσει σε βάθος την περιοχή εκείνη του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη μετατροπή της βραχυπρόθεσμης σε μακροπρόθεσμη μνήμη, τον ιππόκαμπο, σε λίγο καιρό ίσως μπορούν να σώζουν το υλικό -δηλαδή τις αναμνήσεις- και έπειτα να το εισάγουν ξανά στο μυαλό εκείνου που υποφέρει από κάποια εκφυλιστική ασθένεια.

Dream on: «Οι νευροεπιστήμονες βρίσκονται στη διαδικασία φωτογράφισης των ονείρων. Τα πρώτα βήματα έχουν γίνει ήδη στο Κιότο και το Μπέρκλεϊ, όπου ερευνητές υπέβαλαν ασθενείς σε fMIR (λειτουργική μαγνητική τομογραφία), κατέγραψαν τις 30.000 σκέψεις του κοιμισμένου μυαλού τους, τις ανέλυσαν και με το κατάλληλο λογισμικό τις μετέτρεψαν σε εικόνα» αναφέρει ο συγγραφέας. Τι να περιμένουμε; Κάποια στιγμή το Inception να γίνεται πραγματικότητα: εμείς να βλέπουμε τα όνειρά μας τρώγοντας ποπ κορν και -γιατί όχι;- να μπορούμε να επέμβουμε σ’ αυτά.

Αϊνστάιν στο... πι και φι: Οι ερευνητές έχουν ρίξει φως στις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ευφυΐα, τις ικανότητες, ενώ έχουν μελετήσει ενδελεχώς τον εγκέφαλο χαρισματικών ανθρώπων. Στόχος τους, να καταφέρουν κάτι αντίστοιχο με ό,τι συνέβη με τη μνήμη: με τη βοήθεια ενός τσιπ να μεταδώσουν γρήγορα και εύκολα σε κάποιον δεξιότητες, ταλέντα, ακόμη και να ενισχύσουν το IQ του. Πολύ θετικό, αρκεί αυτές οι «φυτεμένες» γνώσεις να είναι προσβάσιμες σε όλους και όχι μόνο προνόμιο μιας ελίτ.

Συναισθηματικά ρομπότ: Και αφού θα υπάρχουν τα τσιπ με τις γνώσεις, αλλά και η δυνατότητα να φορτωθούν σε ένα βιολογισμικό (όπως το χαρακτηρίζει ο Κάκου) ακόμη και τα συναισθήματά μας, τότε αυτά μπορούν κάλλιστα να ενσωματωθούν στις λειτουργίες ενός ρομπότ. Η συνείδηση και η εξυπνάδα των τελευταίων δεν θα φτάνει βέβαια στα ανθρώπινα επίπεδα, μας καθησυχάζει ο θεωρητικός φυσικός. Ο ίδιος μάλιστα σημειώνει πως αυτές οι συναισθηματικές μηχανές θα μπορούν να κάνουν για εμάς τις... βρόμικες και επικίνδυνες δουλειές, θα είναι δηλαδή προγραμματισμένες ώστε να μας σώζουν σε περίπτωση ανάγκης.

Τηλεκίνηση: Πρόκειται για ένα ακόμη πεδίο με θαυμαστές μελλοντικές εφαρμογές, το οποίο έρχεται με τη σειρά του να αλλάξει τη ζωή ανθρώπων που ουσιαστικά είναι εγκλωβισμένοι στο ίδιο τους το σώμα. «Η εποχή όπου εξωσκελετοί θα επιτρέπουν σε έναν παραπληγικό να μετακινείται -σαν άλλος Iron Man- και να λειτουργεί φυσιολογικά δεν αργεί» σημειώνει ο Κάκου. Μια μικρή γεύση -μεγάλη όμως ελπίδα- πήραν όσοι παρακολούθησαν το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου στη Βραζιλία το 2014, όπου την πρώτη σέντρα δεν την έκανε κάποιος επαγγελματίας ποδοσφαιριστής, αλλά ένας έφηβος, 

παράλυτος από τη μέση και κάτω. Ο νέος φορούσε έναν εξωσκελετό (έμοιαζε με στολή σούπερ ήρωα) και κράνος με ενσωματωμένο ένα ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (EEG). Σκεφτόταν κάθε του κίνηση, το EEG τη διάβαζε και στη συνέχεια έδινε σήμα στον εξωσκελετό που ήταν ένα με το σώμα του να προχωρήσει.

Mind the... gap
Αυτά είναι μερικά απ’ όσα προβλέπεται να συμβούν μέχρι το τέλος του αιώνα, τα οποία μπορούν πράγματι να αλλάξουν και τη δική μας ζωή εκτός από εκείνη των απογόνων μας. Για το λίγο πιο μακρινό μέλλον τα πράγματα είναι ακόμη πιο εξωφρενικά... θαυμαστά και περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τα εξής: το ενδεχόμενο να βγούμε από το σώμα μας εκμεταλλευόμενοι την ενέργειά μας και να αφήσουμε το μυαλό μας να πετάξει ελεύθερο ανάμεσα στ’ αστέρια, την πιθανότητα να γνωρίσουμε κατοίκους άλλων πλανητών ή να καταφέρουμε τελικά αυτό που επιχειρούν ήδη τα αμερικανικά και ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα αξίας πολλών δισεκατομμυρίων: να σκανάρουμε σε έναν υπερυπολογιστή τον εγκέφαλό μας, νευρώνα νευρώνα, κι έτσι να αφήσουμε το αποτύπωμά μας στην αιωνιότητα...

Όλα όσα προβλέπει ο Μίτσιο Κάκου γεννούν προσδοκίες και μας κάνουν να υποκλινόμαστε μπροστά στο μεγαλείο του ανθρώπινου νου. Δημιουργούν, όμως, και εύλογους προβληματισμούς: Τι θα συμβεί αν κάποιος φυτέψει στον εγκέφαλό μας ψευδείς αναμνήσεις και μας ενοχοποιήσει για κάτι που δεν κάναμε; Ή αν κάποιος «εγκεφαλικός» κατάσκοπος κλέψει τις ιδέες μας; Τι θα γίνει αν τα συναισθηματικά ρομπότ καταποντίσουν τη μεσαία τάξη με τις δεξιότητές τους και τα δωρεάν εργατικά τους χέρια; Άραγε αυτή η πρόοδος της επιστήμης θα χρησιμοποιηθεί για το καλό μας ή θα αποτελέσει ένα βήμα προς τον ολοκληρωτικό έλεγχο; «Οτιδήποτε σχετίζεται με την επιστήμη είναι δίκοπο μαχαίρι.

Από τη μια πλευρά αυτή μπορεί να καταπολεμήσει αποτελεσματικά την άγνοια, τη φτώχεια, τις ασθένειες και από την άλλη να καταστρέψει αθώους πολίτες. Για να προστατεύσουμε την προσωπική μας ζωή και τα πνευματικά μας δικαιώματα, θα πρέπει να εξασκηθούμε στον αυτοέλεγχο και να αναπτύξουμε νέες κοινωνικές δεξιότητες» σημειώνει ο Κάκου. Ο επιστήμονας μας παροτρύνει να ανοίξουμε το μυαλό μας στον απρόβλεπτο και μαγικό κόσμο που το ίδιο υπόσχεται. Άλλωστε οι κοσμογονικές αλλαγές θα λάβουν χώρα πρώτα σ’ αυτό και είναι στο χέρι μας να τις διαχειριστούμε σωστά.

via