ΜΑΘΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ No 4 : Σωματόμορφες Διαταραχές

ΣΩΜΑΤΟΜΟΡΦΕΣ  ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Οι Σωματόμορφες Διαταραχές είναι ψυχικές διαταραχές που παρουσιάζονται με τη μορφή σωματικών διαταραχών . Το βασικό τους χαρακτηριστικό είναι η παρουσία σωματικών συμπτωμάτων που προτείνουν κάποια γενική ιατρική (=σωματική) κατάσταση (γιαυτό ο όρος σωματόμορφος) και που δεν μπορούν όμως να εξηγηθούν πλήρως από κάποια γενική ιατρική κατάσταση , από αποτελέσματα δράσης κάποιας ουσίας ή από κάποια άλλη ψυχική διαταραχή (π.χ. Διαταραχή Πανικού) . Σε αντίθεση με τις Ακατανόητα Προσποιητές Διαταραχές και την Υπόκριση , τα σωματικά συμτώματα δεν είναι σκόπιμα .

Οι Σωματόμορφες Διαταραχές είναι παθήσεις που κάθε κλινικός θα πρέπει να το έχει στο νου του , καθώς τα άτομα με τις διαταραχές αυτές γυρνούν από γιατρό σε γιατρό αναζητώντας βοήθεια για αρρώστιες για τις οποίες δεν μπορεί να βρεθεί "οργανική" βάση .Αν και επανειλλημένα τους ανακοινώνεται ότι "δεν έχουν τίποτα" , οι ασθενείς αυτοί παραμένουν πεπειμένοι ότι τα σωματικά τους συμπτώματα και ο πόνος είναι πραγματικά .


Εκεί , όμως , βρίσκεται και το λεπτό σημείο , γιατί οι ασθενείς ουσιαστικά έχουν δίκιο . Τα συμτωματά τους είναι πραγματικά - τόσο πραγματικά όσο και να είχαν συγκεκριμένες "οργανικές" παθήσεις .Δεν υπάρχει λόγος , λοιπόν , να τους λέμε κατά φαντασίαν ασθενείς - όρος υποτιμητικός και επιτιμητικός - αφού πραγματικά πονούν και παρουσιάζουν ή νιώθουν διάφορα άλλα σωματικά συμπτώματα χωρίς τη θελησή τους  .
Τα συμπτώματα που παρουσιάζουν αυτά τα άτομα είναι :

• συμτώματα πόνου που έχουν διαφορετικές εντοπίσεις (π.χ. κεφαλή , κοιλία , ράχη , αρθρώσεις , άκρα , στήθος , ορθό , κατά τη διάρκεια της εμμηνορρυσίας , κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής ή κατά της ούρησης)
• γαστρεντερικά συμπτώματα (π.χ. ναυτία , φουσκώματα , έμετος εκτός απ'αυτόν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης , διάρροια ή δυσανεξία σε αρκατές και διαφορετικές τροφές)
• σεξουαλικά συμτώματα (π.χ.σεξουαλική αδιαφορία , δυσλειτουργία στη στύση ή στην εκσπερμάτιση , ακανόνιστος καταμήνιος κύκλος , υπερβολική αιμορραγία κατά την εμμηνορρυσία , έμετος σ'όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης)
• ψευδονευρολογικό συμτωμα (π.χ.έκπτωση στον συντονισμό των κινήσεων η στην ισορροπία , παράλυση ή τοπική αδυναμία , δυσκολία στην κατάποση ή κόμπος στον λαιμό , αφωνία , επίσχεση ούρων , ψευδαισθήσεις , απώλεια της αίσθησης της αφής ή του πόνου , διπλωπία , τύφλωση , κώφωση , σπασμοί , αμνησία ή αππώλαεια συνείδησης εκτός από λιποθυμία)

ΣΩΜΑΤΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Η διαταραχή αυτή ονομάζεται επίσης σύνδρομο Βriquet ή υστερία Briquet και χαρακτηρίζεται από πολλαπλά σωματικά συμπτώματα που υποτροπιάζουν και διαρκούν πολλά χρόνια. Για τα σωματικά αυτά συμπτώματα οί ασθενείς ζητούν επανειλημμένα ιατρική βοήθεια, αλλά δεν ανευρίσκεται «οργανική» αιτία. Τα ενοχλήματα συχνά είναι γενικά, ασαφή και παρουσιάζονται με δραματικό τρόπο. Οποιοδήποτε από τα συστήματα μπορεί να εμπλακεί, αλλά τα πιο κοινά ενοχλήματα προέρχονται από το νευρολογικό, το γαστρεντερικό, το γυναικολογικό ή το καρδιοπνευμονικό σύστημα ή εκδηλώνονται σαν χρόνιοι πόνοι (π.χ. πόνος στη ράχη ή στις αρθρώσεις), σαν πόνοι στην κοιλιά ή σαν σεξουαλική δυσλειτουργία.

ΑΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΤΗ ΣΩΜΑΤΟΜΟΡΦΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Αυτή η κατηγορία είναι για τις περιπτώσεις εκείνες όπου οί ασθενείς έχουν ένα ή περισσότερα σωματικά ενοχλήματα, που δεν εξηγούνται από κάποια γενική ιατρική κατάσταση ή τη δράση κάποιας ουσίας, διαρκούν τουλάχιστον 6 μήνες, αλλά δεν πληρούν τα κριτήρια για Σωματοποιητική Διαταραχή ή για κάποια άλλη Σωματόμορφη Διαταραχή.

ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ

Αυτή είναι η διαταραχή που λεγόταν παλιότερα Υστερική Νεύρωση, Τύπον Μετατροπής, και ακόμα παλιότερα υστερία μετατροπής. Είναι η «κλασική» διαταραχή που γοήτευσε τον Freud και άλλους πρωτοπόρους ψυχαναλυτές και πάνω στην οποία βασίσθηκαν πολλές ψυχαναλυτικές θεωρίες. Τυπικά, περιλαμβάνει την ξαφνική και με δραματικό τρόπο εμφάνιση τύφλωσης, παράλυσης, σπασμών ή άλλων συμπτωμάτων, που υποδεικνύουν νευρολογική πάθηση, χωρίς όμως να υπάρχει γνωστή παθοφυσιολογική αιτία.
H Διαταραχή Μετατροπής χαρακτηρίζεται από συμπτώματα ή ελλείμματα που προσβάλλουν την κινητική ή αισθητηριακή λειτουργικότητα και που υποδεικνύουν κάποια νευρολογική ή άλλη γενική ιατρική κατάσταση.
Βασικό στοιχείο της διαταραχής είναι ότι τα συμπτώματα δεν υπόκεινται σε εκούσιο έλεγχο, δηλαδή δεν παράγονται σκόπιμα ή προσποιητά με τη θέληση του ατόμου (όπως στην Ακατανόητα Προσποιητή Διαταραχή ή στην Υπόκριση) και επίσης ότι ψυχολογικοί παράγοντες θεωρούνται ότι συνδέονται με τα συμπτώματα, καθώς η έναρξη ή η παρόξυνση ενός συμπτώματος ή ελλείμματος ακολουθεί κάποιες συγκρούσεις ή άλλα στρεσογόνα γεγονότα.

Αιτιολογία. Για την ερμηνεία των συμπτωμάτων μετατροπής έχουν επιστρατευθεί ψυχοδυναμικοί, βιολογικοί, πολιτισμικοί και συμπεριφορικοί μηχανισμοί. Όσον αφορά τους ψυχοδυναμικούς μηχανισμούς, ιστορικά και παραδοσιακά, ο όρος μετατροπή προήλθε από την ψυχαναλυτική υπόθεση ότι το σωματικό σύμπτωμα αναπαριστά μια συμβολική λύση μιας ασυνείδητης ψυχολογικής σύγκρουσης (σχετικά με σεξουαλικότητα, επιθετικότητα ή εξάρτηση) με ελάττωση του άγχους και συγκράτηση της σύγκρουσης μακριά από τη συνείδηση («πρωτογενές κέρδος»). Επιπλέον, όμως, το άτομο μπορεί να έχει και «δευτερογενές κέρδος», καθώς τα σωματικά συμπτώματα του επιτρέπουν ν' αποφύγει ευθύνες ή υποχρεώσεις και να κερδίσει υποστήριξη και φροντίδα από τα άτομα γύρω του. Σήμερα, είναι αμφίβολο αν δεχόμαστε πια αυτή την τόσο ειδική ψυχοδυναμική κατασκευή, αλλά οπωσδήποτε δεχόμαστε (ακόμα) ότι ψυχολογικοί παράγοντες με τη μορφή συγκρούσεων ή στρες συνδέονται με την έναρξη ή την παρόξυνση των συμπτωμάτων. Βιολογικά, είναι γνωστό ότι συχνά υπάρχουν συμπτώματα μετατροπής σε άτομα με ιστορικό εγκεφαλικού τραύματος, όπως και το ότι συμπτώματα μετατροπής είναι πιο συχνά σε συγγενείς ατόμων με Διαταραχή Μετατροπής και σε μονοζυγώτες παρά σε διζυγώτες διδύμους. Πολιτισμικά, γνωρίζουμε ότι τα συμπτώματα μετατροπής είναι πιο συχνά σε αναπτυσσόμενες χώρες απ' ότι σε ανεπτυγμένες και στις ανεπτυγμένες πιο συχνά σε αγροτικούς πληθυσμούς, σε άτομα με χαμηλότερο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο και σε άτομα με λιγότερες γνώσεις γύρω από ιατρικά και ψυχολογικά θέματα. Συμπεριφορικά, τα συμπτώματα μετατροπής εξηγούνται ως κάποια υπερβολή ή κάποιο έλλειμμα που το άτομο το «έμαθε» ύστερα από κάποιο γεγονός ή κάποια ψυχολογική κατάσταση και που ενισχύονται από κάποια γεγονότα ή κάποιες καταστάσεις.

ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΟΝΟΥ

Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι πόνος σε μία ή περισσότερες ανατομικές περιοχές για τον οποίο θεωρείται ότι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο. Διακρίνονται δύο τύποι διαταραχής: πόνος συνδεόμενος με ψυχολογικούς παράγοντες και πόνος συνδεόμενος με ψυχολογικούς παράγοντες και κάποια γενική ιατρική κατάσταση. Ακόμα, η διαταραχή διακρίνεται σε οξεία και χρόνια με όριο τους 6 μήνες.

ΥΠΟΧΟΝΔΡΙΑΣΗ

Η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από το ότι το άτομο φοβάται ότι έχει μια σοβαρή αρρώστια. Έτσι, ο υποχονδριακός ασθενής ασχολείται έντονα με τις σωματικές του λειτουργίες και παρερμηνεύει σωματικά συμπτώματα ως παθολογικά (π.χ. ο παραμικρός βήχας ερμηνεύεται ως σημείο καρκίνου). Η έντονη αυτή ενασχόληση με τον φόβο της αρρώστιας επιμένει παρά το γεγονός ότι οί ιατρικές εξετάσεις (συνήθως πολλαπλές) είναι αρνητικές και παρά τις επανειλημμένες διαβεβαιώσεις των γιατρών. (Μπορεί και να υπάρχει κάποια σωματική αρρώστια, που, όμως, και πάλι δεν ευθύνεται για τα συμπτώματα ή για τον τρόπο που ο ασθενής τα ερμηνεύει).
Το υποχονδριακά άτομο ασχολείται έντονα με σωματικές λειτουργίες (π.χ. καρδιακός ρυθμός, εφίδρωση ή κινητικότητα του εντέρου), με ασήμαντες διαταραχές (π.χ. μια μικρή πληγή ή ένας περιστασιακός βήχας), με ασαφείς σωματικές αισθήσεις.

ΣΩΜΑΤΟΜΟΡΦΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΗ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΜΕΝΗ ΑΛΛΙΩΣ

Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει διαταραχές με σωματόμορφα συμπτώματα που δεν πληρούν τα κριτήρια για καμιά συγκεκριμένη Σωματόμορφη Διαταραχή.
Παραδείγματα:
1. Ψευδοκύηση: λαθεμένη πεποίθηση της γυναίκας ότι είναι έγκυος, που συνοδεύεται από αντικειμενικά σημεία εγκυμοσύνης, που μπορεί να περιλαμβάνουν διόγκωση της κοιλίας (αν και ο ομφαλός δεν τραβιέται προς τα μέσα), ελαττωμένη εμμηνορρυσία ή αμηνόρροια, υποκειμενική αίσθηση κίνησης του εμβρύου, ναυτία, διόγκωση και εκκρίσεις από τους μαστούς και ωδίνες τοκετού στην αναμενόμενη μέρα του τοκετού. Μπορεί να υπάρχουν ενδοκρινικές μεταβολές, αλλά το σύνδρομο δεν μπορεί να εξηγηθεί από κάποια γενική ιατρική κατάσταση που προκαλεί ενδοκρινικές μεταβολές (π.χ. ένας όγκος που εκκρίνει ορμόνες).
2. Μια διαταραχή με μη ψυχωτικά υποχονδριακά συμπτώματα διάρκειας λιγότερο από 6 μήνες.
3. Μια διαταραχή με ανεξήγητα σωματικά ενοχλήματα (π.χ. κόπωση ή σωματική αδυναμία) διάρκειας λιγότερο από 6 μήνες και που δεν οφείλονται σε κάποια άλλη ψυχική διαταραχή.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΟΜΟΡΦΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ

Η θεραπεία των Σωματόμορφων Διαταραχών είναι αρκετά δύσκολη. Οί ασθενείς συνήθως αρνούνται την πιθανότητα ότι τα προβλήματα τους είναι ψυχολογικά, κι αν το δεχθούν, πολλές φορές εύκολα ξαναγυρίζουν στην αμφιβολία και στις επισκέψεις σε διάφορους γιατρούς. Βασικό, λοιπόν, στοιχείο της θεραπευτικής αντιμετώπισης των διαταραχών αυτών είναι η δημιουργία μιας καλής και σταθερής σχέσης με τον ασθενή, από τον οποίο ζητείται να μην επισκεφθεί άλλους γιατρούς πριν συμβουλευθεί τον ψυχίατρο. Αυτό σε συνδυασμό με καλή σχέση εργασίας με τους άλλους γιατρούς θα βοηθήσει τον ασθενή να αντιμετωπίσει τελικά το γεγονός ότι τα προβλήματα του δεν έχουν «οργανική» βάση. Εφόσον κατορθωθεί έτσι να σταματήσει ο φαύλος κύκλος της αναζήτησης «οργανικών» αιτιών και ο φόβος που τη συνοδεύει, ο θεραπευτής μπορεί να προσπαθήσει περαιτέρω προσεγγίσεις: ψυχαναλυτικές για τη διερεύνηση συγκρούσεων (π.χ. στη Διαταραχή Μετατροπής), αν και δεν έχει αποδειχθεί ότι είναι πιο αποτελεσματικές από την απλή υποστηρικτική προσέγγιση, βιοανάδραση και συμπεριφορικές τεχνικές για εκμάθηση χαλάρωσης και έλεγχο του πόνου και του άγχους (π.χ. στη Διαταραχή Πόνου), γνωστικές τεχνικές (π.χ. στην Υποχονδρίαση) για τη διόρθωση παρερμηνειών των συμπτωμάτων.

Σημειώνουμε, ότι η Σωματοδυσμορφική Διαταραχή και η Υποχονδρίαση μπορεί ν' απαντήσουν μερικές φορές σε εκλεκτικούς αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης, όπως π.χ. η φλουοξετίνη. Γενικά, πάντως, τα αντικαταθλιπτικά θα χορηγηθούν για τη θεραπεία συνυπάρχουσας κατάθλιψης. (Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι μπορεί να βοηθήσουν και στη Διαταραχή Πόνου).

Πάντως, κύριος χειρισμός παραμένει το να πεισθεί ο ασθενής για την ψυχολογική φύση των προβλημάτων του, να σταματήσει τις επισκέψεις σε γιατρούς, να τολμήσει ν' αντέξει τα συμπτώματα - που, όπως του τονίζουμε, αυτά καθ' αυτά είναι ακίνδυνα - και να δεχθεί να εγκαταλείψει το δευτερογενές κέρδος, όπου υπάρχει, δηλαδή την προσοχή και τη φροντίδα του περιβάλλοντος, καθώς το πληρώνει με το άγχος και τον φόβο που συνεπάγεται ο ρόλος του αρρώστου.

http://www.psychologia.gr